तोरणा गड

 तोरणा

तोरणा हा भारताच्या महाराष्ट्र राज्यातील एक ड􀆑गरी िकल्ला आहे.

तोरणा अथवा प्रचंडगड म्हणजेपुणे￭जल्ह्यातला सवार्त उंच ड􀆑-

गर. पुणे ￭जल्ह्याच्या वेल्हा तालुक्यातून गेलेल्या सह्याद्रीच्या

रांगेतून दोन पदर िनघून पूव􀃭ला पसरत गेलेले आहेत, पैक􀄴 एका

पदरावर तोरणा व राजगड आहेत. दसु र्या पदराला भुलेश्वर रांग

असे म्हणतात. पुण्याच्या नैर् ऋत्येस असलेल्या पवर्तराजीमध्ये

xxxउत्तर अक्षांश व xxxपूवर् रेखांशावर हा िकल्ला आहे. याच्या

द￸क्षणेला वेळवंडी नदी व उत्तरेला कानद नदीचेखोरेआहे. गडा-

च्या प￸श्चमेला कानद ￴खड, पूव􀃭ला बामण व खरीव ￴खडी आहेत.

1 इ￸तहास

￱शवाजी महाराजांनी स्वराज्य स्थापना करीत असताना अगदी

पिहला घेतलेला हा िकल्ला. हा घेऊन ￱शवाजीचेस्वराज्याचेतोरण

बांधले असेम्हणायची पद्धत आहे. प्रत्यक्षात गडावर तोरण जा-

तीची पुष्कळ झाडी असल्यामुळे गडाचे नाव तोरणा पडले होते..

महाराजांनी गडाची पहाणी करताना त्याच्या प्रचंड िवस्तारामुळे

याचेनांव बदलून 'प्रचंडगड' असेठेवले.

हा िकल्ला कधी आ￱ण कोणी बांधला याचा पुरावा आज उपलब्ध

नाही. येथील लेण्यांच्या आ￱ण मंिदरांच्या अवशेषांव􀆆न हा शै-

वपंथाचा आश्रम असावा. इ.स.१४७० ते १४८६ च्या दरम्यान

बहमनी राजवटीसाठी म￭लक अहमद यानेहा िकल्ला ￬जकला. पुढे

हा िकल्ला िनजामशाहीत गेला. नंतर तो महाराजांनी घेतला व याचे

नाव प्रचंडगड ठेवले आ￱ण गडावर काही इमारती बांधल्या. रा-

जांनी आग्र् याहून आल्यावर अनेक गडांचा जीण􀆒द्धार केला. त्यात

५ हजार होन इतका खचर् त्यांनी तोरण्यावर केला. संभाजी महा-

राजांची िनघृण हत्या झाल्यावर हा िकल्ला मोगलांकडे गेला. शं-

कराजी नारायण स￸चवांनी तो परत मराठांच्या ताब्यात आणला.

पुढे इ.स.१७०४ मध्ये औरंगजेबाने याला वेढा घातला व लढाई

क􀆇न आपल्या ताब्यात आणला व याचे नाव फुतुउल्गैब म्हणजे

दैवी िवजय ठेवले. पण परत चार वषार्ंनी सरनोबत नागोजी कोकाटे

यांनी गडावर लोक चढवून गड पुन्हा मरा􀅢ांच्या ताब्यात आणला

व यानंतर तोरणा कायम स्वराज्यातच रािहला. पुरंदरच्या तहात

जे िकल्लेमोगलांना िदले त्यामध्ये तोरणा महाराजांकडेच रािहला

होता. िवशेष म्हणजेऔरंगजेब बादशहानेलढाई क􀆇न ￬जकलेला

असा हा मराठांचा एकमेव िकल्ला होय.

2 􀁍ाया￸च􀅂े

 मुख्य दरवाजा

 तोरणजाई देवी

 गडावरील मंिदर

 बुधलामाची

 तोरण्याव􀆇न िदसणारा राजगडावरील सूय􀆒दय

 झुंझारमाची

 तोरणा तेराजगड मागर्

 गडावरील ध्वजस्तंभ

􀀖 गडावर जाण्याच्या वाटा

स्वारगेट बसस्थानकाव􀆆न जाणार्या महाराष्ट्र सरकारच्या

एस् टीच्या गाड्या 􀄪कवा खाजगी वाहन. गडावर जाणारी वाटः

कठीण - राजगड - तोरणा माग􀃭.

􀀗 सूचना / अ￸धक मािहती

 तोरणा िकल्ला मराठीमाती

 स् वराज् याचेतोरणः तोरणा मायभूमी

 ट्रेक्क्िषतीज

1

2 􀀘 TEXT AND IMAGE SOURCES, CONTRIBUTORS, AND LICENSES

􀀘 Text and image sources, contributors, and licenses

􀀘􀀑1 Text

 तोरणा 􀅊ोत: https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%A4%E0%A5%8B%E0%A4%B0%E0%A4%A3%E0%A4%BE?oldid=1275270

योगदानकत􀃭: अभय नातू, Sarjya, Khiray, ज, िक्रकाम्या, SieBot, MarathiBot, Kaustubh, अजयिबडवे, हरकाम्या, Vinod rakte, Vikas shirpurkar,

Harshadkhandare, EmausBot, Svikram69, Sachinvenga, संतोष दिहवळ, िननावीआ￱ण अनािमक 4

􀀘􀀑2 Images

 ￸च􀅂:Flag_of_the_Maratha_Empire.svg 􀅊ोत: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4c/Flag_of_the_Maratha_Empire.svg

परवाना: Public domain योगदानकत􀃭: DarkEvil. मुळ कलाकार: DarkEvil

 ￸च􀅂:Shivaji_British_Museum.jpg 􀅊ोत: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/ea/Shivaji_British_Museum.jpg परवाना:

Public domain योगदानकत􀃭: British Library मुळ कलाकार: Unknown

 ￸च􀅂:Shivaji_Maharaj_Rajmudra_1.jpeg 􀅊ोत: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/mr/3/38/Shivaji_Maharaj_Rajmudra_1.jpeg पर-

वाना: ? योगदानकत􀃭: ? मुळ कलाकार: ?

 ￸च􀅂:Torna_entrance.jpg 􀅊ोत: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/ed/Torna_entrance.jpg परवाना: CC BY-SA 2.0 योग-

दानकत􀃭: originally posted to Flickr as Strengthened Welcome मुळ कलाकार: Amogh Sarpotdar

􀀘􀀑􀀖 Content license

 Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0